İstanbul Boğazı veya Boğaziçi yüzyıllar boyunca, resimlerle, şiirlerle, şarkılarla andığımız, romantik, bazen nostaljik güzelliklerin mekanı olarak ön plana çıktıysa da bütün bu kültür mirasının arkasında asıl belirleyici olan, bu bölgenin fiziki coğrafyasıdır. Bu nedenle özellikle çok aşina olmayanlar için tanımının ve sınırlarının belirlenmesi şarttır.
En baştan başlamak gerekirse, İstanbul Boğazı, Çatalca ve Kocaeli yarımadalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde aralarında kalan suyolunun adıdır. Boğaziçi ifadesi ise bu suyolunun iki yakasında bulunan, görsel olarak buraya hakim, her noktasına insan eli değmiş ve yerleşime açık alanların genel adı olarak kullanılır. Sadece “Boğaz” denildiğinde de anlaşılan, genelde aynı yerdir.Boğaziçi su yolunun doğu ve batısında kalan kara parçaları olan söz konusu yarımadalardan her ikiside “peneplen” olarak tanımlanan türden hafif dalgalı ve deniz seviyesine yakın, geniş düzlüklerdir. Çevrede görülen bazı yüksekçe tepeler ise aşınmaya dha dayanıklı dokuda alanlardır. Bu türden yükseltiler “şahit tepeler” olarak nitelendirilir. Boğaz’ın hemen doğu ve batısında bunlara örnek olarak Taksim (110 m) Çamlıca (262m)Kayışdağı (438)Alemdağ(442)Aydos(537m)ve Altunizade (110m)gösterilebilir.Çatalca yarım adasının en güneyinde İstanbul kent merkezi bulunur.Bunun hemen kuzeyinde de İstanbul halici yer alır.Coğrafi olarak bakıldığında tüm bu alanlarda İstanbul Boğazının parçasıdır.Ancak gündelik kullanımda Eminönü, Eyüp veya Hasköy’e giden birinin “Boğaz’daydım” demesi olağan değildir; oysa gerçekte bütün bu semtlerde Boğaziçi coğrafyasından ayrı tutulamaz.
Boğaziçi denilince sözü edilenlerin çoğunluğu Boğaziçi sahillerindeki eserler hakkındadır; ama özünde Boğaz bir su yoludur.Bu nedenle de öncelikle Boğaziçi’nin suyundan biraz söz etmek gerekir. Her şeyin başında, Karadeniz sularının dünyanın geri kalanıyla buluştuğu yerdir burası. Karadeniz’e suyunu boşaltan çok ünlü ve güçlü akarsular olduğunu biliyoruz. İsimlerini saymak gerekirse Türkiye sınırları dışında akan Kuban, Dinyeper, Dinyester, Don ve Tuna’yla, ülkemizden kaynak bulan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya ve Çoruh ilk akla gelenlerdir.